Չէ՞ որ հենց այնպես չէ, որ Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն այդ հանդիպումը համարում էր «սահմանային», ԱՄՆ նախագահն անձամբ զանգահարեց Սերժ Սարգսյանին և Իլհամ Ալիևին, իսկ Սարկոզին ուղերձ հղեց: Մի խոսքով, նրանք ամեն ինչ արեցին հրապարակայնորեն ցույց տալու, որ իրենք հետաքրքրված են Մադրիդյան սկզբունքների ստորագրմամբ, իսկ ահա պաշտոնական Բաքուն և Երևանը չարդարացրին նրանց սպասելիքները, ինչն էլ կարող է լուրջ հետևանքներ ունենալ երկու կողմերի համար էլ: Տպավորություն է ստեղծվում, որ հնարավոր հետևանքների մասին գիտակցելով` հակամարտող կողմերն արդեն իսկ վախենում են սեփական համարձակությունից: Սակայն պաշտոնական մակարդակով նման հանդիպումներին բնորոշ մեղադրանքներ միջնորդ կողմերի հասցեին չեն հնչել ո՛չ Բաքվից, ո՛չ էլ Երևանից, ընդհակառակը` կողմերն ամենաբարձր մակարդակով շնորհակալություն հայտնեցին միջնորդներին, ինչպես նաև մեկը մյուսին` կարծես թե գիտակցելով ընդհանուր պատասխանատվությունը կազանյան հանդիպման ձախողման համար: Ավելին` այս անգամ կողմերը միմյանց այնքան ուժեղ չեն վիրավորում, ինչպես ընդունված է անել այն ժամանակ, երբ նման «պատմական հնարավորությունը» բաց է թողնված: Հանդիպումից հետո Հայաստանի արտգործնախարարը հայտարարեց, որ փաստաթուղթը չի ստորագրվել, որովհետև Ադրբեջանը տասնյակ նոր առաջարկներ է ներկայացրել, Ադրբեջանի արտգործնախարարն էլ հայտարարեց, որ մի շարք սկզբունքային հարցերի շուրջ կողմերը չեն եկել համաձայնության, իսկ հայկական կողմն էլ չափազանց շատ զիջումներ է պահանջել: Այսինքն` ադրբեջանական կողմը չի հերքում, որ ունեցել է հակասություններ վերջնական փաստաթղթի որոշ կետերի հետ, բայց պետք է շեշտել, որ հայկական կողմն էլ չէր վառվում այդ փաստաթուղթը ստորագրելու ցանկությամբ: Դա են վկայում խորհրդարանում Սերժ Սարգսյանի անձնական ներկայացուցչի` Իսագուլյանի խոսքերը, որտեղ նա փաստացիորեն խոստովանել է, որ Ս.Սարգսյանը Մադրիդյան սկզբունքների վերջնական տարբերակը չի ստորագրել, որպեսզի խուսափի ներքաղաքական ճգնաժամից: Չափազանց հետաքրքիր է նաև այն հանգամանքը, որ չնայած կազանյան ձախողմանը, կողմերը պատրաստակամություն են հայտնում շարունակելու բանակցությունները և այդ առումով հետաքրքիր են Սերժ Սարգսյանի հայտարարությունները իր ուկրաինացի գործընկերոջ հետ ասուլիսի ժամանակ: Փաստորեն, Ս.Սարգսյանը խոստովանել է, որ կողմերին չի հաջողվել համաձայնեցնել Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակի մասին փաստաթուղթը: Ամենայն հավանականությամբ, միջնորդների կողմից առաջարկվող մեխանիզմը ԼՂ վերջնական կարգավիճակի վերաբերյալ ընդունելի չի եղել ո՛չ Երևանի, ո՛չ Բաքվի համար:

- Կազանյան հանդիպումից առաջ ԵԱՀԿ ՄԽ ֆրանսիացի համանախագահ Բեռնար Ֆասիեն հայտարարել էր, թե եթե առաջիկայում հիմնարար սկզբունքները չհամաձայնեցվեն, իրենք ստիպված կլինեն առաջարկել կարգավորման նոր հայեցակարգ: Հաշվի առնելով, որ Կազանում այդ սպասված համաձայնեցումը չեղավ, կարելի՞ է ասել, որ Կազանում թաղվեցին Մադրիդյան սկզբունքները:

- Տեսականորեն, միջնորդական առաքելության, առաջին հերթին ռուսական, և այս փուլի ձախողման կողմերի վերջնական հաստատման դեպքում, մենք կարող ենք դառնալ իրադարձությունների զարգացման երեք տարբերակների ականատեսը: Միանգամից նշեմ, որ սա միայն տեսականորեն, իսկ գործնականում` այս պարագայում ռուսական միջնորդական առաքելության տապալման պաշտոնական հաստատման դեպքում մնում է իրադարձությունների զարգացման ընդամենը մեկ հնարավոր տարբերակ, եթե, իհարկե, ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի նախագահները իսկապես ցանկանում են հասնել իրական արդյունքի հայ-ադրբեջանական հակամարտության կարգավորման հարցում: Առաջին` կարելի է վերցնել թայմ-աութ, ինչը եղել է ոչ մեկ անգամ, օրինակ` Հայաստանի խորհրդարանում պետական գործիչների սպանությունից հետո կամ Քի Վեսթի բանակցությունների ձախողումից հետո: Բայց այս տարբերակը ձեռնտու չէ միջնորդներին, քանի որ մեծացնում է պատերազմական գործողությունների վերսկսման վտանգը, ինչը կարող է վտանգի տակ դնել տարածաշրջանի խաղաղությունը, ինչպես նաև տարածաշրջանի առաջատար տերությունների աշխարհաքաղաքական հետաքրքրությունների իրականացումը: Այդ իսկ պատճառով դժվար թե պետք է ակնկալել երկարատև ընդմիջում խաղաղապահ գործընթացում, ինչպես նաև միջնորդների ինքնահեռացում: Եթե դատենք ըստ հայտարարությունների, իրադարձությունների զարգացման այս տարբերակը ձեռնտու է միայն պաշտոնական Թեհրանին: Զարգացման երկրորդ տարբերակը կարող է ենթադրել, որ էստաֆետային փայտիկը Ռուսաստանից կարող է ընդունել միջնորդներից որևէ մեկը, օրինակ` Ֆրանսիան կամ նույնիսկ ԱՄՆ-ն և տանել գործը տրամաբանական ավարտի: Իրադարձությունների զարգացման նման տարբերակը նույնպես միայն տեսականորեն է հնարավոր, քանզի միայն սպորտում են աշխատում թիմային արդյունքի համար, իսկ քաղաքականության մեջ` յուրաքանչյուրն ունի իր հետաքրքրությունները, ընդ որում` հաճախ բացի պետականից, նաև անձնական: 2008-ից հետո անցկացրած անարդյունք ինը եռակողմ հանդիպումները կարող են «հեղինակության ռիսկ» առաջացնել ոչ միայն ռուսական դիվանագիտության, այլ նաև Մեդվեդևի համար, քանզի իր ստանձնած առաջնային միջնորդի առաքելության ձախողման դեպքում Ռուսաստանի նախագահը հարվածի տակ է դնում իր` որպես լուրջ քաղաքական գործչի հեղինակությունը: Սակայն այդ դեպքում Մոսկվան ամեն կերպ կփորձի տորպեդահարել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի այլ ներկայացուցիչների ցանկացած նախաձեռնություն: Մոսկվան իր իսկ հեղինակության համար չի կարող թույլ տալ մյուսներին առանց վնասի կարճ ժամկետում հասնել հաջողության, քանզի այդպիսի «խայտառակություն» ապրելը շատ դժվար է` գրեթե անհնարին: Այդ պատճառով, խաղաղ բանակցությունների այս փուլի վերջնական և պաշտոնական տապալման ճանաչման դեպքում ավելի իրական է թվում իրադարձությունների զարգացման երրորդ տարբերակը, եթե իհարկե միջնորդները ցանկանում են պահպանել թիմը և հասնել իրական արդյունքի: Ճանաչելով ՄԽ ինստիտուտի պարտությունը` թիմը ստիպված կլինի տեղափոխել քննարկումը ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդ` այդպիսով գործի դնելով պարտադրված խաղաղության մեխանիզմը: Այսինքն` միջնորդները կարող են հակամարտող կողմերին դնել բոլորին հայտնի ֆիլմի իրավիճակում` կամ զագս, կամ դատախազություն: Բայց ցանկացած տարբերակում այս փուլի տապալման դեպքում միջնորդները ստիպված կլինեն ինչ-որ բան կտրուկ փոխել, հատկապես հակամարտության կարգավորման մեթոդաբանական մոտեցումներում: Այլևս ստիպված չենք լինի հուսալ հակամարտող կողմերի բարի կամքին: Սակայն դա ոչ միայն հակամարտող կողմերի, այլ նաև միջնորդների համար հիվանդագին ճանապարհ է: Հենց այդ հանգամանքը հաշվի առնելով` միջնորդները որոշեցին կողմերին տալ վերջին հնարավորությունը` «զագս կամ դատախազություն» դիլեմայից խուսափելու համար, իսկ Ռուսաստանին` «հեղինակության ռիսկից»: Ռուսաստանի նախագահի ոչ հանրային ուղերձը Հայաստանի և Ադրբեջանի իր գործընկերներին ինչ-որ տեղ կարծես վերջին նախազգուշացումն էր: Չէ՞ որ դրանք բանակցություններ չեն փակ դռների ետևում, որոնց արդյունքները մեկնաբանվում են հետագայում տրամագծորեն հակառակ: Ռուսական կողմը կարող է հրապարակել այդ փաստաթուղթը ցանկացած պահի: Իսկ ֆրանսիական կողմը ակնարկում է, որ դեռ երեկո չէ, և խաղաղ բանակցությունների ներկայիս փուլի վերջակետը դնելը դեռ վաղ է` ղարաբաղյան հակամարտության կողմերին կարվեն լրացուցիչ առաջարկություններ: Երևի հենց այդ հնարավորության իրականացման համար էլ հակամարտող կողմերին արդեն սկսել են հրավիրել Մոսկվա: Թերևս հեղինակության վնասից խուսափելու համար Մոսկվան իրեն և հակամարտության կողմերին ևս մեկ հնարավորություն է տվել:

- Այսօր շատ է խոսվում այն մասին, որ հնարավոր է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ֆորմատի փոփոխություն, ինչպես նաև հավանական է, որ Ղարաբաղը վերադառնա բանակցությունների սեղան: Պարոն Միրքադիրով, ինչքանո՞վ եք հավանական համարում նման զարգացումները:

- Եթե Մինսկի խմբի ձևաչափում փոփոխությունը այդ կազմից այս կամ այն պետությունների դուրս գալուն կամ ներգրավելուն է վերաբերում, ապա դա ոչինչ չի փոխի: Ավելին` գործնականում Մինսկի խումբը և համանախագահության ինստիտուտը իր գոյության միայն շատ կարճ ժամանակահատվածում է գործել որպես միասնական մեխանիզմ: Այստեղ հարցը ձևաչափի մեջ չէ, և քիչ հավանական է, որ ինչ-որ կտրուկ փոփոխություն լինի նրանից, որ ԵՄ-ն կամ նույնիսկ Թուրքիան դառնան ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահող: Ես խորապես համոզված եմ, որ բանակցությունների ձախողումը պայմանավորված չէ նրանով, թե ով է առաջարկում կամ ինչ է առաջարկում բանակցող կողմերին, ինչպես են արվում այդ առաջարկությունները: Եվ եթե խաղաղ բանակցությունների այս փուլը նույնպես պաշտոնական մակարդակով համարվի ավարտված, ապա համանախագահողները ստիպված կլինեն փոխել հակամարտության լուծման մեթոդաբանական մոտեցումները: Առաջին` նրանք այսօր գործում են բացառապես մոդերատորի տեսանկյունից: Հարկավոր կլինի արդեն հանդես գալ դատավորների տեսքով: Երկրորդ` հարկավոր կլինի հրաժարվել «մի բան համաձայնեցված չէ, ուրեմն ոչինչ համաձայնեցված չէ» սկզբունքից, քանի որ հենց այս սկզբունքն է, որ հայկական կողմին թույլ է տալիս կապել Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ օկուպացված շրջանների ազատագրումը նրա վերջնական կարգավիճակի սահմանման հետ, որը հակասում է միջազգային իրավունքին, ինչպես նաև ՄԱԿ-ի ԱԽ հակամարտության լուծման համապատասխան բանաձևերին: Ինչ վերաբերում է բանակցություններին ԼՂ մասնակցությանը, ապա իդեալական պարագայում պաշտոնական Բաքուն հակամարտությանն առնչվող միջպետական հարցերը պետք է քննարկի Երևանի հետ, իսկ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը` բացառապես այս տարածքը ներկայացնող հայ անհատների հետ: Իրական կյանքում, սակայն, ամեն բան ավելի բարդ է, և հարցը միայն նրանում չէ, որ ԼՂ-ում և նրա շուրջը տեղակայված են հայկական զորքերը, թեև դա էլ է կարևոր, այլ այն, որ ԼՂ հայերի հետ բանակցություններն անհնարին են, որովհետև ՀՀ անկախության մասին հռչակագրում, որը ՀՀ Սահմանադրության անբաժան մասն է կազմում, և որի վրա հենվելով վերջերս ՀՀ Սահմանադրական դատարանը կատարեց որոշում մեկ այլ հարցի շուրջ, այսինքն` ցյուրիխյան արձանագրությունների վերաբերյալ, հաստատում է Լեռնային Ղարաբաղի միացումը Հայաստանին: Այլ կերպ ասած` ՀՀ Սահմանադրության համաձայն` այնպիսի «չճանաչված հանրապետություն», ինչպիսին է «ԼՂՀ»-ն, պարզապես գոյություն չունի բնության մեջ, քանի որ վաղուց արդեն կցված է Հայաստանին: Սրանից հետո էլ ի՞նչ հիմնավորման վրա կարելի է բանակցություններ վարել ԼՂ հայ ներկայացուցիչների հետ:

- Կա կարծիք, որ Կազանի հանդիպումից ընդամենը երկու օր անց Ադրբեջանում տեղի ունեցած ռազմական մեծ շքերթը յուրատեսակ ադրբեջանական պատասխան էր կազանյան հանդիպմանն ու միջազգային հանրությանը: Համաձա՞յն եք, արդյոք, այն գնահատականների հետ, որ այդ ռազմական շքերթով Ադրբեջանը ցույց տվեց աշխարհին, որ ինքը պատրաստ է ռազմական ճանապարհով լուծել ԼՂ հարցը:

- Կարծում եմ` դա շատ պարզունակ մոտեցում է, քանզի ում պետք է շատ լավ գիտի, թե ինչի է ընդունակ ադրբեջանական կամ հայկական բանակը: Ավելին` ռազմական շքերթը նախատեսված էր ավելի վաղ, երբ կողմերը դեռևս լավատեսական հայտարարություններով էին հանդես գալիս: Բայց մի բան ճիշտ է` ինչքան ուժեղ և հարուստ է դառնում Ադրբեջանը, այնքան դժվար է իշխանություններին արդարանալ հասարակության առջև տարածքները հետ չբերելու համար քայլեր չկատարելու համար: Խաղաղ բանակցությունների համար նախատեսված ժամանակը արդեն սպառվում է և` անգամ ամենամեծ ցանկության դեպքում, իսկ նման ցանկություն չկա, ադրբեջանական իշխանությունները չեն կարող ևս 20 տարի անցկացնել խաղաղ բանակցություններ:




1in.am